‘नेपालमा टीबी सङ्क्रमित मध्ये ४० प्रतिशतलाई मात्र उपचार, पाँच वर्षे योजनामा ४३ प्रतिशत बजेट अभाव’

काठमाडौं– नेपालमा क्षयरोगका अनुमानित सङ्क्रमित व्यक्तिहरू मध्ये करिब ४० प्रतिशतले मात्र उपचार प्राप्त गरिरहेका छन् । अर्को तर्फ क्षयरोग कार्यक्रमको पाँच वर्षीय रणनीतिक योजनामा ४३ प्रतिशत बजेट अभाव समेत देखिएको छ । यति मात्र नभइ मुलुकमा क्षयरोग पीडित व्यक्तिहरू तथा उनको परिवारलाई ठूलो आर्थिक भार पर्ने समस्या समेत कायमै छ ।

विश्व क्षयरोग दिवस को अवसरमा उक्त जानकारी दिदैँ राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण केन्द्रका निर्देशक डा. श्रीराम तिवारीले क्षयरोग (टीबी) नेपालमा पनि गम्भीर जनस्वास्थ्य समस्याको रूपमा रहँदै आएको बताउँछन् ।

डा.तिवारी विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्लुएचओ) को सन् २०२३ को तथ्याङ्क ओल्याउँदै नेपालमा अनुमानित ६८ हजार नयाँ क्षयरोग संक्रमितहरू रहेको र प्रति १ लाख जनसङ्ख्यामा २ सय २९ जनालाई क्षयरोग लागेको अनुमान गरिएको बताउँछन् ।

सोही वर्ष, क्षयरोगका कारण १६ हजार व्यक्तिको मृत्यु भएको थियो, जसको मृत्यु दर प्रति १ लाख जनसङ्ख्या ५४ थियो । राष्ट्रिय क्षयरोग कार्यक्रम अन्तर्गत ४० हजार ७ सय ७६ जना क्षयरोग सङ्क्रमितहरू उपचारमा दर्ता भएका थिए, जसमा ३९ प्रतिशत महिला र ६१ प्रतिशत पुरुष थिए । पत्ता लागेका औषधी प्रतिरोधी क्षयरोग सङ्क्रमितहरू ७ सय ५६ रहेको डा.तिवारी जनाउँछन् ।

‘यत्रो जटिलता चुनौतीका बावजुद हामी क्षयरोग नियन्त्रण को सङ्घर्षमा भरमग्दुर प्रयास गरिरहेका छौं’, डा.तिवारी भन्छन् । उनको अनुसार हाल देश भर ६ हजार २ सय ४१ स्वास्थ्य संस्थाबाट क्षयरोग उपचार सेवा र ८ सय स्वास्थ्य संस्थाबाट निदान सेवा निःशुल्क उपलब्ध गराइएको छ । साथै, ६७ जिल्लाका १ सय १७ स्वास्थ्य संस्थामा क्षयरोगको द्रुत परीक्षण सेवा विस्तार गरिएको छ ।

यस्तै औषधी प्रतिरोधी क्षयरोग उपचारका लागि २९ वटा उपचार केन्द्र र ९८ उप केन्द्र सञ्चालनमा छन । यस्ता बिरामीहरूका लागि ६ महिने छोटो अवधिको इन्जेक्सन रहित उपचार पद्धति समेत उपलब्ध गराइएको छ ।

सङ्घीय संरचनालाई ध्यानमा राखी १ सय ४९ स्थानीय तहमा ‘क्षयरोग मुक्त नेपाल अभियान’ कार्यान्वयन गरिएको जनाउँदै डा. तिवारी भन्छन–‘यसै क्रममा, समुदाय स्तरमा क्षयरोग सङ्क्रमितहरूको पहिचानका लागि एआई प्रविधि सहितको डिजिटल एक्स–रे मेसिन प्रयोग गरी खोज र परीक्षणको कार्य प्रारम्भ गरिनु को साथै राष्ट्रिय क्षयरोग छैठौं औषधी प्रतिरोध सर्वेक्षण तथा पहिलो क्षयरोग बिरामी लागत सर्वेक्षण समेत सम्पन्न गरिएको छ ।’

डा. तिवारीका अनुसार, ‘नेपालले क्षयरोग उन्मूलनका लागि हालैका वर्षहरूमा महत्वपूर्ण पहलहरू अघि बढाएको छ । तर, सफलताको लागि अझ व्यापक स्रोत परिचालन, प्रविधिको अधिकतम उपयोग, र समुदायस्तर बाटै रोग पहिचान तथा नियन्त्रण अभियान सञ्चालन गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।’

उनले विश्व क्षयरोग दिवस २०२५ को अवसरमा, सम्पूर्ण नेपाली नागरिकलाई क्षयरोग विरुद्ध सचेत रहन, लक्षण देखिएमा समयमै परीक्षण गर्न र समाजमा यस रोग सम्बन्धी जन चेतना फैलाउन समेत आह्वान गरेका छन् ।